Każdy może się spotkać z sytuacją, w której zostanie wezwany do Sądu lub Prokuratury, aby złożyć stosowne zeznania jako świadek. Po odebraniu wezwania przychodzi do głowy dużo pytań, w tym te dotyczące kwestii formalnych: czy aby na pewno muszę się stawić na to wezwanie? Czy mogę tę czynność przełożyć? Co mi grozi w razie niestawiennictwa?
Obowiązki świadka w postepowaniu cywilnym
Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego nikt nie może odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Oznacza to, że zeznania świadka nie są uzależnione od jego dobrej woli czy zgody. Wezwany musi się stawić na rozprawę. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa Sąd skaże świadka na grzywnę. Jest to przy tym obowiązek Sądu, uniezależniony od jego dyskrecjonalnej decyzji. Maksymalna wysokość grzywny zgodnie z art. 163 § 1 k.p.c. wynosi 3.000,00 zł. Świadek zostanie następnie wezwany powtórnie, a w przypadku gdyby ponownie się nie pojawił, Sąd jeszcze raz skaże go na grzywnę, a ponadto będzie mógł skorzystać z możliwości zarządzenia jego przymusowego doprowadzenia. Doprowadzenie to jest wykonywane przez Policję i polega na tym, że świadek jest odpowiednio wcześniej zatrzymywany przez funkcjonariuszy i następnie odtransportowywany do Sądu na wyznaczone posiedzenie.
Świadek skazany na grzywnę w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia w przedmiocie nałożenia grzywny ma możliwość usprawiedliwienia swojego niestawiennictwa. Może to zrobić również na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany. W przypadku, gdy Sąd uzna nieobecność za usprawiedliwioną, zwolni świadka do grzywny, jak również i od przymusowego doprowadzenia.
Obowiązki świadka w postępowaniu karnym
Podobnie jak w postępowaniu cywilny, procedura karna przewiduje, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Dotyczy to zarówno sądowego etapu postepowania, jak i etapu postepowania przygotowawczego, prowadzonego przez Prokuraturę lub Policję. W przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa lub oddalenia się z miejsca czynności bez zezwolenia organu istnieje możliwość nałożenie na świadka grzywny w wysokości do 3000,00 zł. Oprócz nałożenia grzywny można ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie. Odrębnie niż w przypadku postepowania cywilnego, nie istnieje konieczności uprzedniego nałożenia grzywny, aby dopiero za drugim razem nakazać przymusowe doprowadzenie. Może to nastąpić już przy pierwszym niewykonaniu polecenia Sadu lub Prokuratury. Nałożona kara pieniężna może być uchylona, jeżeli świadek dostatecznie usprawiedliwi swoje niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się.
Jak usprawiedliwić nieobecność świadka na rozprawie w postępowaniu karnym lub cywilnym ?
Aby usprawiedliwić nieobecność na przesłuchanie należy wysłać do Sądu lub Prokuratury stosowne pismo, w którym poinformujemy organ o tym, dlaczego nie możemy się stawić na termin czynności procesowej. Warto na poparcie swoich argumentów dołączyć także odpowiednie załączniki, w postaci przykładowo biletów lotniczych, jeśli nieobecność spowodowana jest wyjazdem wakacyjnym, bądź też zaświadczenia lekarskiego, że nie jesteśmy w stanie uczestniczyć w czynnościach, jeśli wynika ona z przyczyn zdrowotnych.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z przepisami postępowania cywilnego i karnego, nieobecność z powodu choroby powinna być wykazana zaświadczeniem wystawionym przez lekarza sądowego. W praktyce organy postępowania podchodzą przy tym dosyć liberalnie do tego obowiązku i często (choć nie zawsze) jako wystarczające akceptują zaświadczenia wystawione przez innych lekarzy. Dla pewności warto jednak uzyskać zaświadczenie lekarza sądowego.
Przesłuchanie w miejscu zamieszkania
Istnieją jednocześnie przypadki, w których stawiennictwo świadka na przesłuchanie byłoby praktycznie niemożliwe lub nazbyt utrudnione. Ma to miejsce najczęściej w przypadku choroby lub kalectwa. Katalog „niedających się pokonać przeszkód” jest jednak otwarty i, w zależności od danej sytuacji, w rachubę wchodzić mogą także inne okoliczności. Wówczas istnieje możliwość przesłuchania takiego świadka w jego miejscu zamieszkania. W przypadku postępowania sądowego wygląda to w ten sposób, że Sędzia wraz z protokolantem przyjeżdżają do miejsca zamieszkania świadka i dokonują czynności przesłuchania. Mogą być przy niej obecne także strony postępowania oraz ich pełnomocnicy.
Adwokat dr Aleksandra Rychlewska-Hotel kancelaria Katowice