Świadkowie zeznający w postępowaniu karnym przed sądem to jeden z najpowszechniejszych widoków na sali rozpraw. Najczęściej, są oni również najważniejszym źródłem informacji na temat okoliczności faktycznych danej sprawy. Mimo to świadomość społeczna na temat praw i obowiązków świadka nadal jest dosyć niska. Z czym zatem wiąże się bycie świadkiem oraz kiedy musi on zeznawać, a kiedy może odmówić składania zeznań? Wyjaśniam poniżej.
Kto może być świadkiem w postępowaniu karnym?
Zeznania świadka stanowią środek dowodowy mający na celu pomoc sądowi w ustaleniu stanu faktycznego danej sprawy. Świadków można podzielić na bezpośrednich i pośrednich. Pierwszy charakteryzuje się tym, że był np. naocznym świadkiem przestępstwa lub zdarzeń mających istotny wpływ na ocenę sprawy przez sąd. Drugi natomiast nie był bezpośrednim obserwatorem konkretnych zdarzeń, ale mógł o nich np. usłyszeć od innej osoby posiadającej wiedzę na temat przestępstwa.
Kwestię tego, kogo sąd może wezwać na rozprawę w charakterze świadka, regulują odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania karnego. Według art. 177 § 1 k.p.k., każda osoba wezwana przez sąd w charakterze świadka, ma obowiązek stawić się na wyznaczonym posiedzeniu i złożyć zeznania. Jest to ogólna zasada, od której oczywiście istnieją wyjątki opisane w ustawie.
Przesłuchanie może nastąpić również na odległość, z wykorzystaniem urządzeń technicznych umożliwiających taką komunikację. To rozwiązanie może być podyktowane np. znacznymi odległościami, jakie dzielą miejsce zamieszkania świadka z sądem, w którym toczy się postępowanie.
Kogo nie można przesłuchać w charakterze świadka?
Ustawa przewiduje grupę osób, które z uwagi na pełnione funkcje i związek ze sprawą nie mogą występować w charakterze świadka. Będzie to przede wszystkim obrońca, adwokat lub radca prawny działający na podstawie art. 245 k.p.k., czyli w sytuacji, w której udziela pomocy prawnej osobie zatrzymanej. Nie może on być w takiej sytuacji świadkiem co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę klienta.
Podobnie jest w przypadku osoby duchownej, która nie może być świadkiem co do faktów, o których dowiedziała się przy spowiedzi.
Nie wolno również przesłuchiwać mediatora, jako świadka co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego, prowadząc postępowanie mediacyjne. Wyjątek stanowią przestępstwa o charakterze terrorystycznym, morderstwa i powodujące ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby pokrzywdzonej.
Wreszcie, świadkiem nie mogą być osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji tajnych, ściśle tajnych, poufnych czy zastrzeżonych. Takie osoby sąd może jedynie zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy.
Kiedy można odmówić składania zeznań jako świadek?
Jeżeli sąd wezwie nas na świadka w toczącym się postępowaniu, naszym obowiązkiem jest się na nie stawić i złożyć zeznania. Istnieją jednak sytuacje, w których można odmówić ich złożenia. Dotyczy to w pierwszej kolejności osoby najbliższej dla oskarżonego. Ma ona prawo złożyć zeznania, jednakże jeżeli z jakichkolwiek powodów uzna, że nie chce tego robić, może odmówić ich składania w danej sprawie - ma tutaj pełne prawo wyboru. Prawo odmowy zeznań obowiązuje również mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia oraz przysługuje świadkowi, który jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem w innej toczącej się sprawie.
Inną kwestią jest możliwość uchylenia się od udzielenia odpowiedzi na pytanie zadane przez sąd czy pełnomocnika jednej ze stron. Według art. 183 § 1 k.p.k., świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.
Jeżeli treść zeznań mogłaby narazić świadka lub osobę dla niego najbliższą na hańbę, może on żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności lub mienia świadka, lub jego osoby najbliższej, sąd może zdecydować o nieujawnianiu w postępowaniu okoliczności mogących służyć do ustalenia tożsamości świadka przez osoby trzecie.
Odmowa składania zeznań – jak może pomóc prawnik?
Bycie świadkiem w postępowaniu karnym może być bardzo stresujące, zwłaszcza, jeżeli obawiamy się, że przez złożenie zeznań możemy narazić się na odpowiedzialność za przestępstwo lub groźby ze strony oskarżonego. W takich sytuacjach niezbędna jest pomoc profesjonalnego pełnomocnika takiego jak adwokat Rybnik, który poinformuje nas o przysługujących nam prawach, odpowiednio przygotuje na przesłuchanie oraz szybko zainterweniuje, gdy zostaną nam zadane niedozwolone przez prawo pytania.
Materiał Partnera - Adwokat Rybnik